Media buvttadeapmi
Hutkás ovdanbuktin
Árrabajásgeassin
- doarjut mánáid sánálaš, govalaš ja gorutlaš ovdanbuktima media buvttadeami olis girjás vugiiguin.
- hutkat ideaid ja buvttadit geahččaladdamiin iešguđetlágan mediasisdoaluid, dego digimáidnasiid, jietnabáddemiid dahje sárgosiid.
- stoahkat ovttas media buvttadeapmái laktáseaddji stohkosiid. Ráhkadit ovdamearkka dihtii reportáša árgabeaivvi dáhpáhusain.
- oahpásmuvvat iešguđetlágan mediareaidduide ja digitála áppaide ja prográmmaide, imaštallat ovttas ja geavahit daid sisdoaluid buvttadeamis dugordallama láhkai ja geahččaladdamiin.
- oassálastit media buvttadeami iešguđet muttuide: ideaid hutkan ovttas, hutkás buvttadeapmi ja buktosa dárkkodeapmi árvvus atnimiin.
Ovdaoahpahus
- doarjut mánáid hutkás sánálaš ja govalaš ovdanbuktimii media buvttadeamis.
- dahkat ovttas mánáiguin geahččaladdamiin mediasisdoaluid, dego govvaanimašuvnnaid, filmmaid, digitála girjjiid dahje musihka, mii lea ieža ráhkaduvvon.
- geavahit ovttas iešguđetlágan mediareaidduid, áppaid ja prográmmaid mediasisdoaluid buvttadeamis.
- oassálastit ovttas buvttadeami iešguđet muttuide: plánemii, geahččaladdi ja dugordallama lágan ollašuhttimii ja buktosa dárkkodeapmái árvvus atnimiin. Čilget sániiguin iešguđet muttuid mánáiguin.
Jahkeluohkkáollisvuohta 1–2
- ráhkada bagadallama vuollásažžan man nu oktageardánis hutkás mediasisdoalu, dego digimáidnasa dahje filmma.
- máhttá bagadallama vuollásažžan geavahit dárbbašuvvon mediareaidduid, áppaid ja prográmmaid mediasisdoaluid buvttadeamis.
- geavaha bagadallama vuollásažžan iežas buvttadeamis teavstta, gova, lihkadeaddji gova dahje jiena ja ávkkástallá daiguin ovdanbuktima ja muitaleami vuohkin.
- máhttá geavahit dárbbašuvvon mediareaidduid, áppaid ja prográmmaid mediasisdoaluid buvttadeamis.
- pláne ja ollašuhttá bagadallama vuollásažžan mediasisdoalu ovttas earáiguin. Oahppi árvvoštallá buvttadeami ságastallamiin oktasaččat dan somás ja hástaleaddji muttuin ja maiddái ohppon áššiid birra.
- hárjehallá addit konstruktiivvalaš máhcahaga earáid bargguid birra ja vuostáiváldit máhcahaga.
Jahkeluohkkáollisvuohta 3–6
- buvttada bagadallama vuollásažžan man nu hutkás mediasisdoalu, dego animašuvnna dahje oanehisfilmma.
- ávkkástallá mediasisdoaluid ráhkadeamis sánálaš, visuála ja auditiivvalaš ovdanbuktima ja muitaleami vugiiguin, dego juotnaráhkadusain, govvaperspektiivvaiguin ja jietnamáilmmiin.
- máhttá geavahit iešguđetlágan mediareaidduid ja dárbbašuvvon áppaid ja prográmmaid, dego doadjin- ja editerenprográmma, mediasisdoaluid ráhkadeamis ja hábmemis
- ovttastahttá teavstta, gova, lihkadeaddji gova ja jiena iežas mediabuvttadeamis.
- máhttá muitalit muhtin ákkaid dasa, manin vállje mediaovdanbuktima dihto hámi ovdanbuktin dihtii iežas.
- geahččaladdá bagadallama vuollásažžan lasihuvvon duohtavuođa iežas mediabuvttadeamis.
- geahččaladdá programmerema mediasisdoalu buvttadeamis. Oahppi ráhkada bagadallama vuollásažžan ovdamearkka dihtii programmerejuvvon máidnasa dahje pláne ja ollašuhttá oktageardánis digitála spealu.
- ádde mediasisdoaluid buvttadeami iešguđet muttuid ja máhttá čilget sániiguin daid. Oahppi ráhkada mediasisdoalu ovttas earáiguin ja árvvoštallá konstruktiivvalaččat buvttadeami muttuid ja loahppobohtosa.
- vuhtiiváldá mediasisdoalu ráhkadettiinis čuozáhatjoavkku ja vejolaš almmustahttinoktavuođa.
Jahkeluohkkáollisvuohta 7–9
- viiddida iežas máhtu iešguđetlágan mediasisdoaluid ráhkadeamis. Oahppi ráhkada bagadallama vuollásažžan man nu alcces ođđa sisdoalu, dego ealligovvatrailera, podcasta dahje mediadáidaga, dahje hábme digitála spealu.
- geavaha girjájit gova, čállon teavstta, lihkadeaddji gova, jiena ja dáid kombinašuvnna mediasisdoaluid buvttadeamis ovdanbuktima ja muitaleami vuohkin. Oahppi ovddida iežas persovnnalaš ovdanbuktima.
- viiddida iežas máhtu iešguđetlágan mediasisdoaluid buvttadeamis iežas beroštumi mielde.
- čiekŋuda iežas máhtu mediareaidduid, áppaid ja prográmmaid geavahusas ráhkadettiinis visuála, audiovisuála ja auditiivvalaš mediasisdoaluid.
- ávkkástallá bagadallama vuollásažžan programmerema dahje lasihuvvon duohtavuođa mediasisdoaluid buvttadeamis.
- oahpásmuvvá alcces ođđa mediareaidduide, áppaide ja prográmmaide ja váldá daid atnui buvttadettiinis mediasisdoaluid.
- geavaha programmerema dahje lasihuvvon duohtavuođa mediasisdoalu buvttadeamis.
- ráhkada mediasisdoaluid hutkájit, geahččaladdamiin ja miellagovahallama bokte ovttas earáiguin. Oahppi árvvoštallá buvttadeami proseassa, dovdá gievravuođaid ja ovddideami čuozáhagaid.
- vuhtiiváldá mediasisdoalu plánemis ja ollašuhttimis dan ulbmila, čuoáhatjoavkku ja vejolaš almmustahttinoktavuođa.
Váikkuheapmi
Árrabajásgeassin
- ságastallat mánáid vuoigatvuođain ja vejolašvuođain váikkuhit oktasaš áššiide. Roahkasmahttit mánáid muitalit iežaset jurdagiid ideaid hutkamis ovttas ja mearrádusbargamis. Geavahit media veahkkin.
- searvadit mánáid pedagogalaš dokumenteremii sihke sisdoalu ja ovdanbuktinvuogi válljemis ja oktasaš buvttadeamis.
Ovdaoahpahus
- oahpahallat, ahte mánáin lea vuoigatvuohta ja vejolašvuohta váikkuhit oktasaš áššiide. Geavahit mediareaidduid girjájit mánáid jurdagiid ja oaiviliid ovdanbuktinreaidun.
- ráhkadit ovttas mediasisdoalu, mainna ovdanbukto mánáid oaidnu dahje sávaldat dahje váikkuhit positiivvalaččat muhtin oktasaš áššái.
Jahkeluohkkáollisvuohta 1–2
- ovdanbuktá iežas jurdagiid ja oaiviliid media bokte.
- ovdanbuktá oaivila mediasisdoalus, man lea ráhkadan ja ovdanbuktá man nu ákka.
- buvttada bagadallama vuollásažžan man nu oktageardánis dovdduide čuohcci mediasisdoalu, dego rekláma.
- geavaha bagadallama vuollásažžan man nu váikkuheami vuogi, dego geardduheami dahje humora.
Jahkeluohkkáollisvuohta 3–6
- máhttá ovdanbuktit mediaovdanbuktimiid bokte iežas oaiviliid ja ákkastallat iežas oaivila.
- máhttá ákkastallat oaiviliiddis ja almmuhit oainnu konstruktiivvalaččat earáid ovdanbuktin geahččanguovlluide.
- buvttada bagadallama vuollásažžan man nu oainnu almmuheaddji dahje dovdduide čuohcci mediasisdoalu, dego árvvoštallama, videoguigosa, oaivilčállosa, vlogga dahje plakáhta.
- máhttá geavahit gielalaš ja visuála váikkuheami muhtin vugiid.
- máhttá govvidit muhtin vugiid, maiguin media bokte sáhttá váikkuhit, dego oaivila almmustahttin dahje sosiála media kampánja.
- ráhkada ovttas earáiguin man nu árgabeaivái čatnaseaddji, dovdduide čuohcci mediasisdoalu.
Jahkeluohkkáollisvuohta 7–9
- ákkastallá iežas oaivila ja ovdanbuktá dan konstruktiivvalaččat. Oahppi máhttá konstruktiivvalaččat almmuhit oainnu earáid ovdanbuktin, maiddái sierra oainnuide. Oahppi hárjehallá argumenterema.
- máhttá árvvoštallat iežas ja earáid argumentereama.
- hárjána ráhkadit mediasisdoalu, mii ovdanbuktá jurdagiid, almmuha oainnu dahje čuohcá dovdduide, dego bloggateavstta, dahje pláne vuosterekláma dahje sosiála media kampánjja.
- máhttá válljet váikkuheapmái iešguđetlágan ovdanbuktima vugiid ja mediaovdanbuktima hámiid vuhtiiváldimiin čuozáhatjoavkku ja almmustahttinplatforma
- geavaha váikkuheami vugiid diđolaččat ja ákkastallamiin.
- ávkkástallá bagadallama vuollásažžan iežas dieđuiguin váikkuheapmái figgi sisdoaluid buvttadeamis iešguđet šáŋŋeriid ráhkadusa ja ovdanbuktinstiilla válljemis.
- reagere oaivilii ráhkademiin vástaga dahje kommenteremiin sisdoalu dahje fierbmeođđasa, mii almmuha oainnu.
- heiveha gulahallama ja váikkuheami dáidduidis árgabeaivvis ovdamearkka dihtii skuvlla doaimmain.
Dieđu gaskkusteapmi
Árrabajásgeassin
- dutkat ja imaštallat ovttas govahallon ja duohta mediasisdoaluid buvttadeami ovdamearkka dihtii govvemiin ja govaid hábmemiin.
- searvadit mánáid dieđu muitaleapmái ja gaskkusteapmái, dego dáhpáhusaid birra dieđiheames árgabeaivvis.
Ovdaoahpahus
- dutkat, mot govahallon ja duohta mediasisdoalut riegádit ja mii daid erohus lea. Ráhkadit ovdamearkka dihtii máidnasiid dahje reportáša árgabeaivvis.
- ovdanbuktit dieđu media bokte, ovdamearkka dihtii báddejuvvon jiena, digitála govvačájáhusa dahje filmma hámis.
Jahkeluohkkáollisvuohta 1–2
- ráhkada bagadallama vuollásažžan oktageardánis, dieđu gaskkusteaddji mediasisdoalu, dego ođasgova dahje govvateavstta.
- ádde duohta ja govahallon mediasisdoaluid sierralágan buvttadeami vuogi iežas dahkama bokte ovdamearkka dihtii geahččaladdamiin ruoná gággása teknihka.
- ráhkada bagadallama vuollásažžan oktageardánis teakstahámat mediasisdoalu, mii gaskkusta dieđu, ja mas lea čállon teaksta, dego oanehis fierbmeođas.
- ovdanbuktá ja gaskkusta bagadallama vuollásažžan dieđu, man lea gávdnan, mediaovdanbuktima bokte ovdamearkka dihtii digitála platformas.
- ovdanbuktá man nu oktageardánis mediasisdoalu bokte dieđuid, maid lea čohkken.
Jahkeluohkkáollisvuohta 3–6
- dutká iežas dahkama bokte, mot journalisttalaš sisdoalut buvttaduvvojit. Oahppi dahká bagadallama vuollásažžan man nu dieđu gaskkusteaddji journalisttalaš mediasisdoalu, dego ođđasa dahje faláštallančilgehusa.
- dutká dieđu buvttadeami, ovdanbuktima ja gaskkusteami muttuid iežas bargama bokte.
- ovdanbuktá ja gaskkusta media bokte dieđuid, maid lea čohkken. Oahppi vállje bagadallama vuollásažžan mediaovdanbuktimii heivvolaš hámi.
- árvvoštallá konstruktiivvalaččat ja kritihkalaččat iežas ja earáid buvttadan media, mas lea diehtosisdoallu.
Jahkeluohkkáollisvuohta 7–9
- máhttá ráhkadit man nu mediasisdoalu, mii gaskkusta dieđuid, dego reportáša, dieđáhusa, dokumeantta, artihkkala dahje sosiála media publikašuvnna. Oahppi geavaha vuogálaš ráhkadusa, šáŋŋera ja ovdanbuktinvuogi.
- hálddaša iešguđet mediaid šáŋŋeriid nu, ahte máhttá gaskkustit seammá albmanusa birra guovddáš dieđuid máŋggain sierra vugiin.
- máhttá áiccalmahttit dieđuid media vugiiguin ovdamearkka dihtii gráfalaččat dahje animašuvnna bokte
- árvvoštallá kritihkalaččat iežas dieđu buvttadeami ja ovdanbuktima ja ádde iežas ovddasvástádusa dieđu gaskkusteamis ovdamearkka dihtii sosiála medias.
- ádde algoritmmaid váikkuhusa dieđu gaskkustuvvomis medias ja máhttá addit dasa laktáseaddji ovdamearkkaid.
Mun media buvttadeaddjin
Árrabajásgeassin
- doarjut mánáid positiivvalaš áddejumi iežaset birra media buvttadeaddjin. Roahkasmahttit mánáid dahkat mediasisdoaluid dugordallama láhkai ja geahččaladdamiin. Atnit árvvus buktosiid.
- roahkasmahttit mánáid dahkat iežaset álgagiid media buvttadeamis. Stoahkat ovttas tv-ráidduid, spealuid, filmmaid ja ealligovaid dáhpáhusaid. Vuhtiiváldit mánáid iešguđetlágan beroštumiid.
Ovdaoahpahus
- roahkasmahttit mánáid buvttadit dugordallama lágan ja geahččaladdi mediasisdoaluid. Gávdnat ovttas vugiid, maiguin buohkat sáhttet searvat ja oažžut positiivvalaš vásáhusaid media buvttadeamis.
- geavahit hutkás ovdanbuktima gealddáhahkan mediasisdoaluid, mat leat mánáide oahppásat, dego tv-ráiddut, figuvrrat, ealligovaid dáhpáhusat dahje spealuid máilbmi.
Jahkeluohkkáollisvuohta 1–2
- gávdná vuogas vugiid buvttadit mediasisdoaluid ja roahkasma ráhkadit mediasisdoaluid iehčanassii ja ovttas earáiguin
- roahkasmahttá lágážiid daid buvttadanvugiid ollái, maid vásiha vuogasin ja máhttá seammás gudnejahttit friijavuođa válljet ja individuála beroštumiid sisdoaluid buvttadeamis.
- ádde, ahte mediabuktosiid vejolaš almmustahttimii laktáseaddji áššiid birra berre ságastallat maid rávesolbmuiguin, erenomážit fuolaheaddjiiguin, suddjen dihtii iežas ja earáid vuoigatvuođaid.
- árvvoštallá iežas buvttadan mediasisdoalu vejolaš almmustahttima čuovvumušaid alcces ja earáide.
Jahkeluohkkáollisvuohta 3–6
- máhttá govvidit su mielas vuogas mediasisdoaluid buvttadeami vugiid, muttuid ja sisdoaluid buvttadeami mearkkašumi. Oahppi máhttá govvidit iežas gievravuođaid ja maiddái áššiid, maid lea oahppan ja main háliidivččii ovdánit.
- ságastallá mediabuvttadeami birra lágážiiguin. Oahppi roahkasmahttá lágážiid daid buvttadeami vugiid ollái, maid ieš vásiha vuogasin, gudnejahttimiin friijavuođa válljet.
- roahkasma bagadallat lágážiid masa nu alcces lunddolaš, somás mediasisdoalu ráhkadeamis.
- ádde, ahte lea ieš ovddasvástádusas mediasisdoalus, maid lea ráhkadan ja juohkán
- árvvoštallá, makkár birrasiin ja platformain mediasisdoaluid sáhtášii almmustahttit, ja máhttá suokkardallat almmustahttima vejolaš buriid ja fuones čuovvumušaid. Oahppi ádde, ahte oktasaš buktosiid almmustahttimii berre leat buohkaid miehtan.
Jahkeluohkkáollisvuohta 7–9
- nammada ákkastallamiin alcces vuogas vugiid buvttadit ja almmustahttit mediasisdoaluid ja gávdná geahččaladdamiin ođđa vugiid
- máhttá govvidit iežas rolla media buvttadeaddjin ja dovdá iežas gievravuođaid ja áššiid, main háliida ovdánit.
- oahpahallá vuhtiiváldit lágážiid gievravuođaid buvttadeamis ja addit roahkasmahtti máhcahaga.
- fuomáša iešguđetlágan oktavuođaid, main sáhttá ávkkástallat mediasisdoaluid buvttadeami dáidduidisguin.
- árvvoštallá, makkár birrasiin ja platformain iežas mediasisdoaluid sáhttá almmustahttit. Oahppi diđošta, ahte publikašuvnnat árvvoštallojit ja kommenterejuvvojit máŋgga láhkai, ja máhttá govvidit vuogálaš vugiid reageret.
- máhttá govvidit man nu vuogi, mainna nuorat sáhttet media bokte oassálastit servodatlaš ságastallamii ja kultuvrra buvttadeapmái.