Torvolâšvuotâ já ovdâsvástádâsvuotâ

Ovdâsvástádâsvuotâ

Arâšoddâdem

…pargeeh savâsteleh aitârdeijeiguin digitallij pirrâsij kevttimist já toimâmvuovijn.
…pargeeh muštâleh aitârdeijeid persovntiäđui kieđâvušmist arâšoddâdmist (il. Varda) arâšoddâdem uárnejeijee ravvui miäldásávt.
…pargeeh aneh huolâ tiätusyejeest párnái kuuvij já pyevtittâsâi almostitmist.
…pargeeh suápih aitârdeijeiguin kuuvij väldimist já almostitmist sehe párnái pyevtittâsâi almostitmist.

…pargeeh savâsteleh párnáiguin kiävtust leijee digitallijn palvâlusâin pedagogisii dokumentistem keežild.
…pargeeh pivdeh párnást love suu kove já pyevtittâs almostittem várás. Párnááh máttáátteleh oovtâst pargeiguin, et kove väldimân já almostitmân kalga leđe lope.

…pargeeh visásmitteh, et puoh aitârdeijeeh peesih tiäđu piällás digitallijn palvâlusâin. Virgálâš já epivirgálâš viestâdem iäruttuvvojeh nubijnis.
… párnááh uápásmuveh jieijâs digitallii maailmân já ton äigikyevdilis almonáid.

…párnáid fálloo tuše ahe- já ovdánemtáásán hiäivulâš siskáldâs.

Ovdâmáttááttâs

…pargeeh muštâleh aitârdeijeid persovntiäđu kieđâvušmist ovdâmáttááttâsâst (il. Koski) ovdâmáttááttâs uárnejeijee ravvui miäldásávt.

…párnááh savâsteleh oovtâst pargeiguin tahheevuoigâdvuođâin já tast, et nube pyevtittem siskáldâs kevttimân kalga ain leđe lope.

…torvoliih digitalliih palvâlusah kiävttojeh vuáruvaiguttem toorjân.

…párnááh savâsteleh oovtâst pargeiguin teknologia kilelis kevttimist ja tast, et teknologia uđâdem já kevttim kulâtteh luánduvaarijd.

Iheluokain 1-2 uáppee

…máttááttâl toimâđ ovdâsvástádâslávt já nuávdit njuolgâdusâid.

…äddee, et lii šiev taavij miäldásâš pivdeđ love ulmust, kiäm áigu kuvviđ. Sun äddee, et kove ij pyevti olgosadeliđ lovettáá.
…uápásmuvá tahheevuoigâdvuođâ prinsiipáid já äddee, et maid toh keevâtlávt uáivildeh.
…äddee, maid uáivild tahhee, tyeji, vuoigâdvuotâ já tahheevuoigâdvuotâ.
…hárjuttâl uuccâđ já kevttiđ material.

…hárjuttâl vuáruvaiguttâslij digitallij palvâlusâi kevttim torvolii pirrâsist.

…máttá nube ulmuu laiđiittâsâst árvuštâllâđ tiäđu já tiätukäldei lyetittetteevuođâ.
…hárjuttâl tubdâđ kávpálii siskáldâs maaŋgâmedialii pirrâsist.

Uáppee movtijdit iärásijd ovdâsvástádâslii toimâmân jieijâs ovdâmerháin.

Iheluokain 3-6 uáppee

…tiätá, maid ovdâsvástádâslâš toimâm uáivild. Sun tuáimá ovdâsvástádâslávt já nuávdit njuolgâdusâid digitallijn palvâlusâin.

…tobdá tahheevuoigâdvuođâi vuáđuprinsiipijd já äddee, et lii tehálâš kunnijâttiđ taid.
…haaldâš CC (Creative Commons) -liiseensvuáháduv tâi ton sulâstittee vuáháduv vuáđuprinsipijd já nuávdit taid.

…uápásmuvá já kiävttá vuáruvaiguttâslijd digitallijd palvâlusâid torvolii pirrâsist aherääji miäldásávt.

…äddee teknologia kevttimân lohtâseijee valjiimij vaiguttâsâid kilelis puátteevuotân.

…hárjuttâl käldeekriitiik. Sun máttááttâl árvuštâllâđ tiäđu já tiätukäldei lyetittetteevuođâ.
…hárjuttâl käldei kevttim já toi merkkim.
…tobdá jieškote-uvlágán tekstâšlaajâid maaŋgâmedialii pirrâsist.

…tobdá teknologian lohtâseijee eettisijd já mooraallijd koččâmušâid.

Uáppee lii kiäsuttum piergâsij eellimtäävgist já teknologian lohtâseijee vuárukiävttuekonomiast.
Uáppee čáittá movtijdume ovdâsvástádâslâšvuotân digitallijn pirrâsijn.

Iheluokain 7-9 uáppee

…tobdá tahheevuoigâdvuođâid. Sun nuávdit tahheevuoigâdvuotâlaavâ já tobdá čuávumušâid, moh šaddeh laavâ rikkomist.
…äddee tahheevuoigâdvuođáid lohtâseijee finnodâhtooimâ.
…heivit CC (Creative Commons) -liinseenvuáháduv tâi ton sullâsii vuáháduv. Sun tiäđust, et láá eres-uv lopevuáháduvah.
…tobdá uuccâmmašinij já tiätuvuáđui vyevi toimâđ já pyevtittiđ tiäđu.
…äddee teknologian lohtâseijee máhđulâšvuođâid já riiskâid gloobaal maailmist.

…kiävttá sosiallii media heiviittâsâid aheraajij miäldásávt já äddee jieijâs ovdâsvástádâsvuođâ tain toimâmist.
…äddee sosiallii media merhâšume ovtâskâs ulmui já ohtsâškodálávt.

…tiäđust teknologia kevttim já jieijâs valjiimij vaiguttâsâid pirrâsân. Sun viggá jieijâs toimáin ovdediđ kilelis puátteevuođâ.

…suogârdâl já savâstâl teknologian lohtâseijee eettisijn já mooraallijn koččâmušâin.

…máttá merkkiđ käldeid rievtisnáál.

Uáppee tobdá tahheevuoigâdvuođâi lasseen meid paateent, täävvirmeerhâ já mallisyeje já äddee tooid lohtâseijee vuoigâdvuođâid.
Uáppee máttá raportistiđ viermist kuáhtájum háitulii tâi varâlii siskáldâs palvâlus paijeentuállei.
Uáppee máttá aheraajij raamij siste kevttiđ sosiallii media máhđulâšvuođâid iššeen uápui jotemist.

Torvolâšvuotâ

Arâšoddâdem

…pargeeh tobdeh tiätusyeji- já tiätutorvoravvuid já nuávditteh taid.
…pargeeh kunnijâtteh párnáá priivaatvuođâ syeje digitallijn pirrâsijn.
…pargeeh tietih, maid torvokiäldu meerhâš, já mättih muštâliđ torvokiäldu vuálásij tiäđui kieđâvušmist perruid arâšoddâdem uárnejeijee ravvui miäldásávt.
…digitallijd palvâlussáid uápásmuumist pargeeh kiddejeh eromâš huámášume torvolâšvuotân.

…pargeeh movtijditteh párnáá muštâliđ jieijâs feeriimijn digitallij palvâlusâi kevttimist.
…pargeeh väldih vuástá párnái alguid, moh kyeskih digitallii maailmân, já savâsteleh tain oovtâst párnáiguin.

…párnááh hárjutteleh ovdáneijee kriittisii luuhâmtááiđu.

…párnááh oovtâst pargeiguin savâsteleh aheraajijn já toi merhâšuumeest já uápásmuveh symboláid, moh stivrejeh taid.

Ovdâmáttááttâs

…párnááh uápásmuveh torvolii toimâmân digitallij palvâlusâi kevttimist. Párnááh máttáátteleh oovtâst pargeiguin torvolii toimâm vuáđuprinsipijd.

…párnááh máttáátteleh, maht toimâđ, jis digitallij palvâlusâi kevttimist kuáhtáá čuolmáin.

…pargeeh savâsteleh párnáiguin syelisaanijn já kevtteetubdâlduvâin sehe tast, mondiet taid ij koolgâ jyehiđ.

…párnááh oovtâst pargeiguin suogârdeleh já árvušteleh viermist kávnojeijee tiäđu luándu já lyetittetteevuođâ.

Iheluokain 1-2 uáppee

…máttááttâl torvolii toimâm digitallijn palvâlusâin. Uáppee tiätá maht toimâđ talle ko taarbâš iše.
…kiävttá škoovlâ faallâm digitallijd palvâlusâid ravvui miäldásávt.

…uápásmuvá heiviittâsâi priivaatvuotâasâttâssáid já äddee toi merhâšume.

…máttá muštâliđ torvolâšvuotân lohtâseijee vuáttámušâinis, maid lii kuáhtám digitallijn palvâlusâin.

…äddee kevtteetili tuáváduv. Sun äddee kevtteetubdâlduv já syelisääni merhâšume aargâst.
…äddee, et syelisääni puárásmuvá já tom kalga molsođ. Sun tobdá kievrâs syelisääni tobdomeerhâid.
…máttá máhđulij ohtâsávt kevttum piergâsij kevttimân lohtâseijee toimâmvuovijd.

…äddee viermist kávnojeijee tiäđu luándu. Sun äddee, et kii peri puáhtá pyevtittiđ siskáldâs viärmán.

…tobdá aheraajijd. Sun äddee aheraajij ulme já nuávdit taid.

Uáppee tiätá já kiävttá jieškote-uvlágán tubdâdâttâmvuovijd.

Iheluokain 3-6 uáppee

…máttá toimâđ torvolávt jieškote-uvlágán digitallijn palvâlusâin.
…hárjuttâl persovntiäđui torvolii kevttim viermist.
…máttá mutteđ priivaatvuotâasâttâsâid digitallijn palvâlusâin, moh láá piäiválávt aanoost.
…tiäđust vuovijd, moiguin digitalliih palvâlusah noreh tiäđu. Sun äddee, et puáhtá jieš vaiguttiđ toos, magareh tiäđuh sust alnestis norrojeh.

…tobdá máhđulijd riskâtilálâšvuođâid digitallijn palvâlusâin já muštâl tain.

…vuáváá jiečânávt kievrâs syelisääni. Sun äddee, et siämmáá syelisääni ij koolgâ kevttiđ maaŋgâ sierânâs palvâlusâst.
…hárjuttâl syelisaanij já eres tubdâdâttâmvuovij haldâšem.
…äddee piergâs paijeentoollâm já peividâsâi merhâšume.

…tiätá, et maht toimâđ, jis kuáhtáá viermitájuttâs irâttem.

…máttá tärhistiđ toi palvâlusâi aheraajijd, maid jieš kiävttá.
…äddee, maht jieškote-uvlágán digitalliih siskáldâsah vaigutteh sunjin. Sun máttááttâl valjiđ siskáldâsâid, moh ovdedeh pyereestvaijeem.

Uáppee lii kiäsuttum digitallij palvâlusâi torvolâšvuođâst já jiešráđálávt kiddee huámášume torvolâšvuotân. Sun äddee digitallij palvâlusâi torvolâšvuotân lohtâseijee jiešvuođâid.

Iheluokain 7-9 uáppee

…máttá suojâliđ jieijâs já iärásij priivaatvuođâ. Sun máttá raijiđ persovntiäđuidis kieđâvuššâm digitallijn palvâlusâin.
…tiäđust tiätutorvoriiskâid já tiätá, et maht toimâđ, jis tiätutorvo lii luávkkájum.
…äddee persovntiäđui kevttim prinsipijd já nuávdit tiätusuáján já -toorvon kyeskee ravvuid pargoid porgâdijnis.
…äddee EU tiätusyejiasâttâs já tiätusyejilaavâ ulme já kuávdáš prinsiipijd.
…tobdá teknisii tiätutorvolâšvuođâ vuáđuid já äddee háittuohjelmij vuástá suoijiidâttâm vuáđuprinsiipijd.
…máttá suojâliđ tiäđuidis já tiätuvuárháidis lappum tâi tuššâm vuástá sehe máttá rähtiđ visásmittemkopioid tain.
…tiätá, maid merhâšeh laađân koskâpuddâsâš mušto (cache), niästádâsah (cookies), priivaat laađđâm tile já sijđohistorjá, já máttá kevttiđ taid.
…äddee, maht digitalliih palvâlusah keččâleh vaiguttiđ ulmui lattiimân.
…tiäđust, et ulmuuh šaddeh profilistum digitallij palvâlusâi nuurrâm data vuáđuld. Sun tiäđust, et taam data puáhtá kevttiđ maaŋgâlágán ulmijd.
…äddee jieijâs vuoigâdvuođâ haldâšiđ, kevttiđ iššeen já luovâttiđ ovdâskulij sust nurrum data. Sun tiätá, et mii merhâšuumijd lii suu jieijâs aktivlii toimâmist datahaaldâšmist.

…tiätá, maht toimâđ digitallijn pirrâsijn tábáhtuvvee riskâ- já čuolmâtilálâšvuođâin.
…máttá kieđâvuššâđ äigikyevdilijd almonijd, moh lohtâseh teknologia torvolii kevttimân.

…máttá kevttiđ máhđulávt kiävtust leijee syelisäniohjelmijd.
…máttá miäruštâllâđ já mutteđ tiätuvuárhái kevttimvuoigâdvuođâid.

…äddee digitallij siskáldâsâi vaiguttâsâid virkkuuvuotân, uáđimân já vuoiŋâšij toimâmân. Sun väljee siskáldâsâid, moh ovdedeh pyereestvaijeem.

…äddee digitallijn palvâlusâin tábáhtuvvee vaiguttem kávpálijd já poolitlijd motivijd.
…äddee, et lasaneijee data oovtâst ovdáneijee teknologiain taha máhđulâžžân šoddâdiđ uđđâ innovaatioid já finnodâhtoimâmmáhđulâšvuođâid.

Uáppee máttá stelliđ já meddâlistiđ koskâpuddâsávt virustuástum tâi puálumuuvrâ.
Uáppee haaldâš niästádâsâi kevttim.
Uáppee äddee kevttimvuáháduvâi iäruid tiätutorvo tááhust.
Uáppee máttá tuovŋâđ tiätutorvoos čuolmâtilálâšvuođâin.
Uáppee tiätá jieškote-uv tubdâdâttâmvuovij iäruid já toi tiätutorvotaasijd.

Ergonomia

Arâšoddâdem

…pargeeh fäälih párnáid šievtásásii siskáldâs nuuvt kevtteevuolgâlâšvuođâ ko pedagogia uáinust-uv.
…pargeeh väljejeh vuosâsajasávt tagarijd digitallijd pirrâsijd, moh movtijditteh lihâdiđ.

…párnááh oovtâst pargeiguin kevttih párnái kiävtun hiäivulijd digitallijd pirrâsijd.
…pargoviehâ visásmit, et piergâseh já mašineh láá párnáid finnimnáál tienuuvt, et toh movtijditteh párnáá kevttiđ taid iššeen sierâdmist já oppâmist.
…pargeeh kiddejeh párnáá huámášume puudâi tolâmân já šiev pargostiälloid.
…párnááh važotteleh, lášmutteleh já lihâdeh ennuv já merikooskâi.

…párnááh máttáátteleh kiddiđ huámášume jienâtáásán já -vuáimálâšvuotân.
…párnááh máttáátteleh kiddiđ huámášume čuovâi kevttimân já čááitu kirkkâdvuotân sehe mutâččiđ taid.

…párnááh noreh vuáttámušâid meritiäđulii toimâmist digitallijn pirrâsijn.

Ovdâmáttááttâs

…párnááh hárjutteleh oovtâst pargeiguin šiev ergonomia já puudâi toollâm.

Iheluokain 1-2 uáppee

…hárjuttâl kevttiđ tagarijd digitallijd pirrâsijd, moh lasetteh lihâdem.

…hárjuttâl toollâđ puudâid pargoost já puddâlášmuttâllâm.
…hárjuttâl tiervâslijd pargostiäluid.
…máttá stelliđ jieijâs pargočuággá olmânáál máhđulâšvuođâi mield.
…hárjuttâl porgâđ ulmemiäldásávt digitallijn pirrâsijn.

…máttá mutteđ čááitu kirkkâdvuođâ, resoluutio já iivne sehe jienâvuáimálâšvuođâ.
…uápásmuvá hiäivulii čuovâi kevttimân.

Uáppee máttá valjiđ ergonomia tááhust pyeremus pargopiergâs já -saje.
Uáppee lii kiäsuttum teknologiast, mii movtijdit lihâdiđ.

Iheluokain 3-6 uáppee

…kiävttá digitallijd pirrâsijd, moh lasetteh lihâdem.

…äddee ergonomia merhâšume pyereestvajemân jyehipiäiválijn pargoin.
…máttá valjiđ šiev pargostiälu já molso tom táárbu mield.
…máttá valjiđ hiäivulii kukkosii purdo pargeldem várás.

Uáppee máttá uuccâđ pargoergonomia pyeredeijee išepiergâsijd já äddee toi merhâšume.

Iheluokain 7-9 uáppee

…máttá väldiđ huámášumán ergonomia uásisuorgijd jieijâs pargoin.
…tobdá, kuás lii vaibâm já máttá toollâđ puudâid pargoost.
…máttá čuosâttiđ pargoidis ulmemiäldásávt já kilelávt digitallijn pirrâsijn.

…máttá kevttiđ iššeen maaŋgâlágán išedeijee tyejipiergâsijd digitallijn pirrâsijn.

Uáppee máttá kevttiđ piergâsij jieškote-uvlágán piemmâm- já stivrimvuovijd. Uáppee máttá valjiđ tilâlâšvuotân hiäivulii piemmâm- já stivrimvyevi.
Uáppee máttá aktivistiđ já meddâlistiđ kiävtust išedeijee asâttâsâid.
Uáppee máttá mutteđ kursor čuávvumliävtu, čááitu kuoskâttemherkkivuođâ já eres asâttâsâid, moh lohtâseh stivriimân.