Medialookkâmsilttõs
Medialookkâmsilttõõzzin miârktet tääid ââʹnned, lookkâd, fiʹttjed, toʹlǩǩeed, da ärvvtõõllâd kriittlânji jeeʹresnallšem mediasiiskõõzzid. Medialookkâmsilttõs âânn seʹst še tääid puuʹtʼted mediasiiskõõzzid jiõčč jeeʹresnallšem miârktõõzzid da puʹhtted õlmmsa media pääiʹǩ. Medialookkâmsilttõõzz lij nuʹt mâʹte täidd ââʹnned medianeävvaid da toiʹmmjed staan-nallšeld da vaʹstteemnallšeld media mieʹldd.
Medialookkâmsilttõs lij…
- … täidd toʹlǩǩeed da ärvvtõõllâd
- … täidd puuʹtʼted mediasiiskõõzzid
- … täidd tåimmad mediapirrõõzzâst
Medialookkâmsilttõõzz vueʹssobbvuõtt juâkkââvv kouʹmme väʹlddvõudda: 1) media toʹlǩǩummuš da ärvvtõõllmõš, 2) media puuʹttummuš da 3) tåimmʼmõš mediapirrõõzzin. Väʹlddvuuʹd da tõi vuâlla åblkâʹsttem kovvõõzz vuâđđâʹvve Ouddpeâmmplaan (2018) da Vuõssmätt’tõõzz mättʼtõsplaan (2014) di Vuâđđmättʼtõõzz mättʼtõsplaan vuâđđaaʹššin (2014) tuejjuum täʹrǩstõõllmõʹšše. Vuâđđteeʹkstin medialookkâmsilttõs õčndââtt pieʹǩǩen nuʹt mäŋgglookkâmsilttõõzz da jeeʹres veeidasvaaldšem silttummuž ǥu mättjummuž vuuʹdid, mättjemobbvuõđid da mättaunnsid. Väʹlddvuuʹd jääʹǩǩte še takainallšem fiʹttjõõzzid medialookkâmsilttõõzz kõskksaž vuuʹdin.
Ooudâsviikkâmprograammâst rajjum medialookkâmsilttõõzz kovvõõzz õlmmee päärnai mediatääidaid õõudâsviikki pueʹrr pedagooglaž tåimmʼmõõžž ouddpeâmmast da vuõssmätt’tõõzzâst di vuâđđmättʼtõõzz škooulniiʹǩǩi pueʹrr da ouddneei silttummuž medialookkâmsilttõõzzâst.
Kovvõõzzi vuõssmõs versio õlmstâʹtteš täʹlvvmannust 2021, koon mâŋŋa tõid peeiʹvteš da õõuʹdeeš võl õõudâs. Silttummuž kovvõõzz 2.0 liâ õlmstõttum ǩieʹssmannust 2022. Medialookkâmsilttõõzz silttummuž kovvõõzz käunnʼje tän seeid looppâst.
Medialookkâmsilttõs ouddpeâmmast da vuõss- da vuâđđmättʼtõõzzâst
Ouddpeâmm
Vuõsslääuʹǩ medialookkâmsilttõʹsse väʹldde ouddpeâmmast õõutsââʹjest media õõmšõõđeen, siõreen da ouddkäddmõõžži-tää ǩiččlõddeen. Päärnaivuiʹm tobdstâʹtte jeeʹresnallšem mediaid, medianeävvaid da mediasiiʹsǩid aarǥâst. Media mainnsid jeällâʹtte da tõid ǩiõttʼtâʹlle jiijjâs õlmmeem kuånstin. Media puuʹttummuš lij siõrrmõš, ǩiččlõddmõš da õõutsââʹjest tuejjummuš, kååʹtt seämma ääiʹj smeʹllkâstt päärnaid čieʹppes jiõččõlmmummša. Media âʹnne vieʹǩǩen, ǥu tuʹtǩǩee õõutsââʹjest päärnaivuiʹm pirrõõzz, åʹcce teâđ päärnaid persteeʹjin kõõččmõõžžin leʹbe saaǥǥte õhttsain aaʹššin. Saakkummšest taarblaid tääidaid, vuârrvaikktõõzz da järrsi lokku välddmõõzz harjjtâʹlle aarǥâst. Ǩiččlõddâm da tuejjeem pääiʹǩ mättʼtâʹtte staanjõʹsse da väʹstteemvuõttlõʹžže medianeävvai da -siiʹsǩi âânnmõʹšše õõutsââʹjest vuõrâsoummivuiʹm.
Vuõssmättʼtõs
Vuõssmättʼtõõzzâst medialookkâmsilttõõzz pääʹljes juätkkai õõutsââʹjest tuʹtǩǩeen, hoʹhssjeen da siõrreen ǩiččlõddeen. Ǩiččlõddmõõžž media paarâst määŋgpeällšâʹvve, da päärnain lij aktiivlaž rool media õõʹnnʼjen da puuʹtteeʹjen. Media pääiʹǩ tuʹtǩǩee maaiʹlm da hoʹhssje aaʹššid. Seämma ääiʹj mättʼtâʹtte fiʹttjed, mii lij maainâs da mii lij tuõtt. Õõutsââʹjest taʹrǩstâʹlle, muʹvddem liâ päärnaid miârkksalla mediasiiʹsǩe da tuʹtǩǩee media päärnai aarǥâst. Päärnaivuiʹm ǩiõttʼtâʹlle staanjõõzz media âânnmõõžž da ââʹǩǩraajid. Päärnaid smeʹllkâʹstte ǩiččlõddi media puuʹttummša, miõlljuurdi reeʹǧǧes âânnmõʹšše da čieʹppes mediaõõlmtõʹsse õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Media âʹnne õõutsââʹjest še saakkummša, da saaggeemtääidai ouddnummuš stääʹne harjjtõõleen pueʹr, järrsid lokku vaʹlddi vuârrvaikktõõzz aarǥâst.
Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2
Ââʹǩǩ-klaassin 1—2 medialookkâmsilttõõzzâst tuʹtǩǩee da puuʹtʼte mainnsid da mättʼtâʹtte staanjõõzz tåimmʼmõõžž media paarâst. Mediasiiʹsǩid tobdstâʹtte määŋgpeällsânji, da ǩiččlõddmõš veiddnââvv teeʹkstid. Media vääʹltem mainnâz, kaart da jiõnnmaaiʹlm mättʼtâʹtte fiʹttjed da tuʹlǩǩeed. Jiijjâs mainnsid puuʹtʼte medianeävvai vieʹǩǩin čeäppvuõđ da miõlljuurd ââʹneen jiõččines da õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Media harjjtâʹlle ââʹnned da puuʹtʼted aarǥâst väʹstteemnalla da järrsi lokku vääʹldeen: mättje, što ǩeeuʹsummuš leʹbe jeeʹres pannvuâkksaž saakkummuš iʹlla suåvlaž ni mediapirrõõzzin. Lââʹssen mättʼtâʹtte mediapirrõõzzin vääžnai staaneemtääidaid. Pieʹǩǩen jiijjâs mediakõskkvuõđ raajdõõttmõõžž smeâʹtte jiijjâs media âânnmõõžž da fiʹttje, što liâ jeeʹresnallšem medianjõõđ da nääʹl ââʹnned media.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6
Ââʹǩǩ-klaassin 3—6 media âʹnne da tuʹtǩǩee õlmmeem da vaikktem vuõllsen. Ǩiččlõddmõš jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩin da tõi ââʹnnem-miârkktõõzz veiddnâʹvve. Siiʹsǩi tuʹlǩǩõõzz da puuʹttummuž harjjtâʹlle jiõččines da õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Mättʼtõõttjid äjšmâʹtte jiijjâz alttõõzzid, ideaid da ǩiččlõddâm raajjmõʹšše media paarâst. Mättʼtõõtti harjjnâʹvve audiovisuaalʼlast mainstummšest da puuʹtʼtem teeknla tääid ravsmâʹvve siiʹsǩid tuâjjeʹmmen. Media vieʹǩǩin mättʼtâʹtte õlmmeed jiijjâz juurdid da vueiʹnlmid da häämmee media rool õhttsažkååʹddest. Media- da käivvkriittlažvuõđ harjjtâʹlle tuʹtǩǩeeʹl jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi ââʹntemvuõđ teâttkääiv. Media âânnmõõžžâst da puuʹttummšest mättje kâʹdded jiijjâs da järrsi vuõiggâdvuõđ da pueʹrrvueiʹttemvuõđ. Lââʹssen mättje mediapirrõõzzin taarblaid staaneemtääidaid.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt
Ââʹǩǩ-klaassin 7—9 medialookkâmsilttõõzz eʹtǩǩee čieʹppesvuõtt, teâđlažvuõtt da kriittlažvuõtt. Čieʹppes mediasiiʹsǩe šâʹdde mättʼtõõttji jiijjâs ideain da alttõõzzin, õõutsââʹjest ǩiččlâsttmõõžžin da jiijjâs raavâsvuõđid kaauneen. Seämma ääiʹj harjjne mainstem kuånstin da teeknlain tääidain. Mättʼtõõtti čiŋlmâʹtte silttõõzzâs še vaikkted põrǧǧi da teâđ vääʹlteeʹji mediasiiʹsǩi väʹstteemvuõttlast puuʹttummšest. Siiʹsǩi čõõđtõs da ââʹnnemvueiʹtlvažvuõđid smeâʹtte õõutsââʹjest. Fiʹttjõs mediateeʹkstin čiŋlmââvv, da jeeʹresnallšem, še sosiaalʼla media siiʹsǩi snäätnaivuõtt teâttkäivvan arvvlâʹstte. Media määŋgnallšem vaikktõõzzid oummid, äʹrttlid da õhttsažkådda taʹrǩstâʹlle kriittlânji. Teâđai da jiõččlažvuõđ suejjummuš de taarbšeei vuârrvaikktõs- da staanâmtääidaid ǩeärddee. Lââʹssen mättʼtõõttjid smeʹllkâʹstte jiijjâs pueʹrrvueiʹttemvuõđ staanâm vaʹlljõõzzid media paarâst.
Medialookkâmsilttõõzz kõskksaž fiʹttõõzz
Mediain miârktet vaiddsânji mediasiiskõõzzid, tõid vääʹlteei neävvaid, tõi šõõddeem pirrõõzzid leʹbe media puuʹtʼteei toiʹmmjeeʹjid, mediatåimmvuuʹd. Media fiʹttõõzz ââʹnet kovvõõzzin viʹjttjet täin määŋg jeeʹres miârktõʹsse.
Mediasiiskõõzzin miârktet jeeʹresnallšem veiddsõs teʹksttfiʹttjõõzz meâldlaž mediačuäʹjtõõzzid da saaǥǥid, koid medianeävvain puuʹtʼtet, ââʹnet da vääʹltet. Tõk vueiʹtte leeʹd ouddmiârkkân teʹksttsââǥǥ, jieʹllikaart, snimldõõǥǥ, siõr da ođđâz.
Medianeävvain miârktet aparaattid, koin mediasiiskõõzzid tuejjeet leʹbe vääʹltet. Medianeävv liâ nuʹt ääʹrbvuâla joukkteâđtemneävv, mâʹte gaʹzeââʹt, televisio da radio ǥu ođđ digitaalʼlaž neävv, mâʹte pååđteâttmašina, tablett-teâttmašina da toolkteʹlfoon.
Media šõõddtad še digitaalʼlaž pirrõõzzid, kooi pääiʹǩ oummu vueiʹtte tåimmad, mâʹte sosiaal’laž media kääzzkõõzz.
Mediatåimmvuʹvdd nårrai pukin organisaatioin, instituutioin da toiʹmmjeeʹjin, kook puuʹtʼte da vääʹlte mediasiiskõõzzid leʹbe aparaattid.
Mäʹhtt kovvõõzzid looǥǥât?
Ooudâsviikkâmprograammâst rajjum medialookkâmsilttõõzz kovvõõzz õlmmee päärnai mediatääidaid õõudâsviikki pueʹrr pedagooglaž tåimmʼmõõžž ouddpeâmmast da vuõssmätt’tõõzzâst di vuâđđmättʼtõõzz škooulniiʹǩǩi pueʹrr da ouddneei silttummuž medialookkâmsilttõõzzâst.
Pueʹr pedagooglaž tåimmʼmõõžž kovvõõzz åblkâʹstte puõlvvõõǥǥi mieʹldd da pueʹr da ouddnam silttummuž kovvõõzz eeʹǩǩ-klassobbvuõđi mieʹldd väʹlddvuuʹdi da tõi vueʹssvuuʹdi vuâlla. Temaattlânji nuuʹbbeez ââlda åårrai kovvõõzz liâ klasstõllum jiijjâs-i ceäggčuuʹǩǩid. Juõʹǩǩ ceäggčuʹǩǩ šõõddtad temaattlaž pälggaz, koon vuäitt seuʹrrjed ouddpeâmmast vuâđđmäʹttʼtõʹsse.