Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst
Staanvuõtt
Ouddpeâmm
- saǥstâʹlle õõutsââʹjest tõʹst, što jiijjâs jiõččlazvuõđâs da vaardâs lij vuõiggâdvuõtt suejjeed. Mainste, što päärnast âlgg pâi kõõččâd lååʹpp snimmõõǥǥi leʹbe videoi välddmõõžžâst da čuäjtummšest.
- mättʼtâtte staanjõõzz mediaâânnmõõžž: mediaâânnmõõžžâst suäʹppe puärrsivuiʹm da päärnaid vuäʹpste staanjõõttâd pâi puärrsa.
- saǥstâʹlle päärnavuiʹm tõʹst, što pieʹǩǩ mediasiiʹsǩin liâ päärnaid suåvla, da pieʹǩǩ jeäʹla. Poʹhtte ouʹdde ââʹǩǩraajid da tõi suejjeei miârkktõs. Saǥstâʹlle päärnai- da peâmmjivuiʹm päärnai staanjõõzzâst mediaâânnmõõžžâst.
Vuõssmättʼtõs
- saǥstâʹlle jiõččlažvuõđ suejjeem miârkktõõzzâst. Muuʹštʼte juõʹǩǩka vuõiggâdvuõđâst tuʹmmjed jiijjâs kuõʹskki snimmõõǥǥi välddmõõžžâst da juâkkmõõžžâst.
- päärnaid smeʹllkâʹstte saǥstõõllâd mediaâânnmõõžžâst puärrsivuiʹm, kõõččâd vieʹǩǩ da ooccâd puärrsin staan heâmmeeʹjin vueʹjjin.
- tobdstâʹtte päärnaivuiʹm mediasiiʹsǩi ââʹǩǩraajimeärkkõõzzid da saǥstâʹlle, mii miârkktõs ââʹǩǩraajin lij.
Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2
- teâtt, mõõzz lij vääžnai suejjeed jiõččlazvuõđâs da teâđeez. Mättʼtõõtti silttad mainsted, mâiʹd aaʹššid vuäitt da mâiʹd ij vueiʹt jueʹǩǩed neeʹttest. Mättʼtõõtti puätt teâđlõʹžžen teâđšeellmõõžžâst da tõʹst, što interneeʹttest vuäitt teivvad še pannvuâkksaid leʹbe lääʹjjteʹmes õhttvuõđid.
- silttad uʹvdded ouddmiârkid koin-ne mediapirrõõzzi riskktuejjeeʹjin, mâʹt-a neʹttmaanntõõzz leʹbe identiteʹttsuâlummuš. Mättʼtõõtti fiʹttai, što staanvuõđ vuäitt oouʹdeed jiijjâs tåimmʼmõõžžin.
- teâtt, mäʹhtt âlgg tåimmad, jõs vuäǯǯ neeʹttest ââʹššteʹmes saaǥǥid leʹbe õhttvuõđid jââkkas oummin. Mättʼtõõtti silttad jåårǥled staanjõõzz puärraz årra.
- toobdâst karttohjjlmi ââʹǩǩraajid da teâtt, što ââʹǩǩraajj liâ še suåvldõõzzin da kääzzkõõzzin, mâʹt-a sosiaalʼla media kääzzkõõzzin. Mättʼtõõtti fiʹttai ââʹǩǩraaji miârkktõõzz da äärvast tõid mediasiiʹsǩid ââʹnnmen.
- fiʹttai taaurõskõskkvuõđi puʹhttem vuârddmõõžžid da risttreeidaid ââʹǩǩraaji jääǩǩtummšest da smeâtt tõn vuieʹnnemkuuʹlmest še jiijjâs tåimmʼmõõžžâs.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6
- teâtt staanvuõđ vaarrteeʹjin vueʹjjin da tuejjeeʹjin mediapirrõõzzin, mâʹt-a netti-identiteeʹtti ploottasvuõtt, vâjjeemsaakk da seksuaalʼlaž maazzlâsttmõš. Mättʼtõõtti teâtt, muʹvddem kuånstin jiijjâs staanvuõđ vuäitt oouʹdeed.
- tåbdd vääžnai jiõččlažvuõđsuejj vuâđđjuurdid. Mättʼtõõtti teâtt, muʹvddem kuånst jiijjâs teâđai da jiõččlažvuõđ suejjummša mediapirrõõzzin liâ.
- silttad arvvlâʹstted staanvuõđâs tuärjjeei tääideez mediapirrõõzzin da -siiʹsǩi paarâst.
- teâtt, kooi vueʹssbieʹli peälla vuäitt jåårǥled škooulâst leʹbe škooul åålǥpeälnn, jõs teivv mediapirrõõzzin staanvuõđâs äʹštteeʹjid eettmõõžžid.
- silttad nõõmted karttohjjlmi ââʹǩǩraajid da tõid kovveei siiʹskâžsymbolid. Mättʼtõõtti lij teâđlaž suåvldõõzzi da kääzzkõõzzi ââʹǩǩraajin. Mättʼtõõtti teâtt veäʹr, mõõzz ââʹǩǩraajid šiõttee da äärvast ââʹǩǩraajid.
- fiʹttai taaurõskõskkvuõđi raajjâm vuârddmõõžžid da risttreeidaid ââʹǩǩraaji jääǩǩtummšest da väʹldd lokku tõn jiijjâs tåimmʼmõšstes.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt
- teâđâst jiijjâs digiprofiilaš hämmnummuž da silttad kovveed, muʹvddem teâđ jeeʹres kääzzkõõzz, mâʹt-a ooccâmkääuʹn leʹbe sosiaalʼlaž media, nåʹrre da kõõzz teâđ vueiʹtte ââʹnned.
- fiʹttai teâttsuejj da jiõččlažvuõđsuejj fiʹttõõzz. Mättʼtõõtti silttad suejjeed jiõččlazvuõđâs da personpuõttlaid teâđeez vaʹlljeeʹl siiʹsǩi juâkkmõõžž jeeʹres vuõlʼlsin da tiilin.
- silttad kovveed, mii lij seksuaalʼlaž jeättummuš da vâjjõs-saakk digitaalʼlast mediast. Mättʼtõõtti silttad kovveed jeeʹresnallšem kuånstid suejjõõttâd tõin da teâtt, mäʹhtt âlgg tåimmad, jõs joudd jeätʼteem leʹbe vâjjõs-saaǥǥ puõttlõʹžžen.
- silttad arvvlâʹstted ooddeez vaikkted jiijjâs digiprofiilâš de tääidaid oouʹdeed staanvuõđ mediapirrõõzzin.
- tobdstââtt teâttsuõjju koʹst-ne nuõri jieʹllem määiʹnest miârkksallšast õhttvuõđâst.
- teâtt vueʹssbieʹlid, koi peälla jåårǥled teivvmen staanvuõđ äʹštteeʹjid vueʹjjid mediapirrõõzzin.
- mättai vuâmmšed jiijjâs naaʹlid ǩiččlâʹstted mediasiiʹsǩid da tuejjeed vaʹlljõõzzid še tõi siiʹsǩi kõõskâst, koi âânnmõõžž ââʹǩǩraajj vueiʹltvâʹstte.
Vaʹstteemvuõtt
Ouddpeâmm
- mättʼtâtte ǩiõttʼtõõllâd medianeävvaid vaʹstteemvuõttlânji.
- mättʼtâtte, mii raajjivuõiggâdvuõtt lij: juõʹǩǩkast lij vuõiggâdvuõtt tuʹmmjed jiijjâs tuejjeem tuâj âânnmõõžžâst. Čuäʹjte ouddmiârk, mäʹhtt tuâjaid âlgg ǩiõttʼtõõllâd: peʹjje nõõm päärna jiijjâs tuâjaid da räuʹǩǩe lååʹvv tuâj juâkkmõʹšše. Leäʹp teâđla raajjivuõiggâdvuõđi miârkktõõzzâst tåimmʼmõõžžâst.
Vuõssmättʼtõs
- saǥstâʹlle, muʹvddem medianeävvaid päärna jiõjj âʹnne da mäʹhtt tõid âʹnne vaʹstteemvuõttlânji.
- Räʹjje õõutsââʹjest päärnaivuiʹm pueʹrid ââʹnnemvueʹjjid medianeävvai da siiʹsǩi âânnmõõžžâst.
- ǩiõttʼtâʹlle raajjivuõiggâdvuõđ. Fiʹttje, što juõʹǩǩkast lij vuõiggâdvuõtt vaikkted jiijjâs puuʹtʼtem siiʹsǩe ǩiõttʼtõõllmõʹšše.
Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2
- fiʹttai, mäʹhtt medianeävvaid lij suåvlaž ââʹnned da media âânnmõõžžâst vuäitt suåppad jeeʹres vueʹjjin.
- fiʹttai, muʹvddem saaǥǥi vääʹltummuš da siiʹsǩi juâkkmõš lij suåvlaž da muʹvddem ij leäkku. Mättʼtõõtti teâđâst, što čõõđtum siiʹsǩin kuâđđai ǩiõjj da tõn što õõut vuâra čõõđtum siiʹskid vâjja õõudâs liâvted.
- fiʹttai, što media paarâst âlgg tåimmad nuʹtt, što jiõččses ij-ka järrsid šõõd hueʹnes miõll. Mättʼtõõtti oudd mõõn-ne ouddmiârk.
- silttad arvvlâʹstted jiijjâs tåimmʼmõõžžâs media paarâst da tõn vueiʹtlvaid seuʹrrjõõzzid jiiʹjjes da järrsi määiʹnest. Mättʼtõõtti čuäʹjat taarbšem kriittlažvuõđ veerdlai mediajeällõõttmõõžž puõtt.
- tobdstââtt raajjivuõiggâdvuõđid da fiʹttai, mõõzz tõid taarbše. Mättʼtõõtti teâtt, što järrsi raajjâm siiʹskid ij vuäǯǯ čuäʹjted jiiʹjjes tuâjjan.
- tåbdd raajjivuõiggâdvuõđi vuâđđjuurdid da smeâtt tõi jääʹǩǩtummuš media õõʹnnʼjen.
- fiʹttai, što pieʹǩǩ digitaalʼlain puuʹttõõzzin ouddmiârkkân siõrin vueiʹtte leeʹd määusla da što speâllai vueiʹtte čõõnnâd speâllmõʹšše jeeʹres naaʹlin. Mättʼtõõtti fiʹttai, što siiʹsǩi âânnmõõžžâst âlgg suåppad puärrsivuiʹm.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6
- fiʹttai, što suu jiijjâs puuʹtʼtem da čõõđtem mediasiiʹsǩi čõõđtõõzz âʹlǧǧe leeʹd nåkam, što tõk jiâ neeuʹret järrsi vuõiggâdvuõđid jiâ-ka tõi čõõđtummšest leäkku âʹǩǩes seuʹrrjõõzz jiõccses.
- teâtt,muʹvddem lij vuâkksaž tuåimmʼmõš mediapirrõõzzin, da põrgg tõõzz škooul saaǥǥeemvuâllsin.
- silttad smiõttâd jiijjâs čõõđtõõzzi vaikktõõzzid da seuʹrrjõõzzid.
- tåbdd raajjivuõiggâdvuõđi vuâđđjuurdid da tõi jääʹǩǩtem miârkktõõzz mediasiiʹsǩi õõʹnnʼjen da puuʹtteeʹjen. Mättʼtõõtti fiʹttai, što ij vuäǯǯ čuäʹjted järrsi tuejjeem siiʹsǩid jiiʹjjes tuâjjan da harjjtââll meärǩǩeed teâttkääivaid.
- tåbdd jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi pååđ ââʹnnem CC-linsenssid da tõi ââʹnnem-määinaid.
- smeâtt jiijjâs mediasiiʹsǩi âânnmõõžžâs da jiijjâs ââʹnnem kääzzkõõzzid raajjivuõiggâdvuõđi teâuddjem vuieʹnnemkuuʹlmest. Mättʼtõõtti vaaldaš måttmid kuånstid ooccâd pååđai da lååʹvin ââʹnnem mediasiiʹsǩid.
- lij teâđlaž måttmi mediasiiʹsǩi, mâʹt-a siõri, määuslažvuõđâst. Mättʼtõõtti teâtt siõri kuånstin čõõnnâd speâllai da silttad siõttlõõvvâd eettmõʹšše kriittlânji. Mättʼtõõtti fiʹttai, što siiʹsǩi âânnmõõžžâst âlgg suåppad puärrsivuiʹm.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt
- silttad arvvlâʹstted jiijjâs čõõđtõõzzi vaikktõõzzid da seuʹrrjõõzzid.
- teâtt, što še mediapirrõõzzin puättam lääʹjjvuâstta tåimmʼmõš, mâʹt-a plaginâsttmõš, seksuaalʼlaž maazzlâsttmõš, identiteeʹttsuâlummuš, ciist neeuʹrtummuš leʹbe tuõđâš neʹttǩeeuʹsummuš, teâuʹdde reäkktummuš miârkid da što tõin liâ tõn meâldla seuʹrrjõõzz.
- fiʹttai vaʹstteemvuõđâs leeʹd vaarteǩâni järrsi staanvuõđ, vuõiggâdvuõđ da pueʹrrvueiʹttemvuõđ jiijjâs saaǥǥtummšines da tåimmʼmõõžžines mediapirrõõzzin.
- teâđâst medianeävvai da mediaâânnmõõžž illǩiõj hämmnummuž de medianeävvai puuʹttummša kollʼjeeʹjid vaʹstteem- da eetlažvuõtt vueiʹnnemkuuʹlmid.
- čuäʹjat vaʹstteemvuõđ škooul õhttsain saaǥǥeemvuõllsin tuåimmjeʹmmen.
- tåbdd jiijjâs de järrsi raajjivuõiggâdvuõđid da silttad jääʹǩǩted tõid media õõʹnnʼjen da puuʹtteeʹjen. Mättʼtõõtti silttad raajjâd käivvmeärkkõõzzid.
- lij teâđlaž måttmin digitaalʹlain kääzzkõõzzi määuslažvuõđâst da kuånstin čõõnted õõʹnnʼjid da väʹldded tõn vaʹstteemvuõttlânji vuâmmša mediapirrõõzzin tåimmjeʹmmen.
Pueʹrrvuäittmõš
Ouddpeâmm
- smeʹllkâʹstte päärnaid mainsted media paarâst šõddi ǩiččlâsttmõõžžin da tååbdin määŋgpeällsain õlmmeemkuånstin.
- täʹrǩstâʹlle media pieʹǩǩen päärnai aarǥ tåimmnallain mõõntõõllmin.
Vuõssmättʼtõs
- täʹrǩstâʹlle mediasiiʹsǩi âânnmõõžž še sosiaalʼlõʹžžen raajjmõššân da saǥstâʹlle juõkkum ǩiččlâʹsttmõõžžin median paarâst.
- saǥstâʹlle päärnai jieʹllma kollʼjeeʹjin mediain da ääiʹjâânnmõõžžâst media paarâst.
Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2
- toobdâst, muʹvddem ääʹšš jiijjâs media âânnmõõžžâst poʹhtte räämm da muʹvddem ääʹšš vuäǯǯa äigga hueʹnes jeäll. Mättʼtõõtti mättai huõmsted jiijjâs pueʹrrvueiʹttemvuõđâs mediasiiʹsǩid vaʹlljeʹmmen.
- täʹrǩstââll vuäʹpsteen jiijjâs medianâânnmõõžžän aarǥâst. Mättʼtõõtti fiʹttai, što media ââʹnnemmeäʹr âlgg vaaldšed, što tõt ij viiǥǥ ääiʹj jeeʹres vääžnai aaʹššin, mâʹt-a liikkummuš da vuäđđmõš.
- silttad smiõttâd jiijjâs media ââʹnnemnaaʹleez da kovveed måttmid kuånstid jiijjâs mediaâânnmõõžž jeärmmai šeâttmõʹšše.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6
- silttad kovveed jiõccses miârkksallaid mediasiiʹsǩid da -pirrõõzzid da tõi miõđlaid miârkktõõzzid . Mättʼtõõtti smeʹllkââvv saǥstõõllâd da jueʹǩǩed miõđlaid ǩiččlâsttmõõžžid mediaâânnmõõžžâst õõutsââʹjest järrsivuiʹm.
- toobdâst, kuäʹss mediaâânnmõš stään jiijjâs pueʹrrvueiʹttemvuõđ, kuäʹss hueʹnad tõn.
- teâđast veerdlai puõttlâʹsttem vuârddmõõžžid mediapirroozzin tåimmʼmõʹšše da media âânnmõʹšše. Mättʼtõõtti teâtt, što vuäitt raajjâd veerdlaid čõnnõõđteʹmes vaʹlljõõzzid jiijjâs mediaâânnmõõžžâst.
- silttad raajjâd pueʹrrvueiʹttemvuõđi staaneei vaʹlljõõzzid media âânnmõõžžâst
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt
- lij teâđlaž mediasiiʹsǩi da mediapirrõõzzin tåimmam psykolooglain, sosiaalʼlain da aarǥvaaldšeeʹjin vaikktõõzzin, mâʹt-a vaikktõõzzid identiteeʹtt raajõʹsse, varddkaʹrtte, miõll pueʹrvuäittmõʹšše de sosiaalʼlaid kõskkvuõđid, ääiʹjâânnmõʹšše da vueʹđđem meärra.
- teâtt, što jiijjâs media âânnmõõžž âlgg vueiʹtted vaaldšed. Mättʼtõõtti silttad raajjâd pueʹrrvueiʹttemvuõđâs staaneei vaʹlljõõzzid jiijjâs mediaâânnmõõžžâst.
- silttad smiõttâd mediaâânnmõʹšše kollʼjeeʹjid pueʹrvueiʹttemtuejjeeʹjid še järrsi pueʹrvueiʹttemvuõđ määiʹnest da õhttsažkååddlast vuieʹnnemkuuʹlmest.
Pueʹrr vuârrvaikktõs
Ouddpeâmm
- vuäʹpste päärna ǩeʹnnev-vuõʹtte da järrsid lokku välddmõʹšše aarǥlain vueʹjjin. Vuäʹpste vuâmmšed jiijjâs saaʹni, likstõõzzi da tåimmʼmõõžži vaikktõzzid järrsid.
- mättʼtâtte da sääʹnte saaǥǥummuš da tõõzz kollʼjeeʹjid teeʹmid. Vuâmmše õõutsââʹjest aarǥ saaǥǥeemvueʹjjid. Harjjtâʹlle saaǥǥummuš ouddmiârkkân siõrin.
Vuõssmättʼtõs
- saǥstâʹlle da harjjtâʹlle tobdsted õõutsââʹjest päärnaivuiʹm, mâiʹd ǩeeuʹsummuš da jeättummuš miârkkšâʹvve, de harjjtâʹlle raʹtǩǩeed risttreeidaid vuâkksânji.
- ǩiččlâʹdde saaǥǥummuš jeeʹresallšem medianeävvai vieʹǩǩin. Vuâssee päärnaid aarǥ mediavääʹlteeʹjest saaǥǥummšest.
Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2
- silttad tobdsted tååbdeez da sieʹttõõllâd tõid saaǥǥeemvueʹjjin mediapirrõõzzin.
- fiʹttai saaǥǥeem vueʹsttvuârrlažvuõđ mediapirrõõzzin: jiijjâs saaǥǥummšin lij vaikktõs järrsi saaǥǥummša, tååbdaid da tåimmʼmõʹšše.
- teâtt, muʹvddem lij neeʹttest pueʹtti ǩeeuʹsummuš, mâʹt-a äʹrttlin meädda piijjmõš, snimmõõǥǥi da teâđai liâvvtummuš lååʹvvtää leʹbe ääʹššteʹmes jaaški mainstummuš järrsin. Mättʼtõõtti teâtt, što neeʹttest ij vuäǯǯ ǩeeuʹseed da mäʹhtt âlgg tåimmad ǥu ǩii-ne ǩeeuʹsad järrsid.
- ooudâsveekk oddeez šiõttõõttâd järrsi sâjja mediasaaǥǥid puuʹtteʹmmen da tuʹlǩǩeʹmmen. Mättʼtõõtti põrgg miõđlõʹžže da vuâkksõʹžže vuârrvaikktõʹsse še mediapirrõõzzin.
- silttad ââʹnned medianeävvaid saaǥǥummša.
- fiʹttai, što jeeʹresnallšem vueʹjjid da pirrõõzzid,mâʹt-a škooul da pååđ-äigga, koʹlle jeeʹresnallšem saaǥǥeemnääʹl da što saaǥǥeemnaaʹlin vuäitt suåppad õhttsõʹžže.
- silttad vaʹlljeed jeeʹres õhttvuõđid suåppi saaǥǥeem naaʹlid.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6
- õlmmad jiiʹjjes vuâkksânji da vuâkka suåvlain naaʹlin jeeʹresnallšem mediapirrõõzzin.
- fiʹttai jiijjâs vaʹstteemvuõđ ǩeeuʹseem čõggmõõžžâst mediapirrõõzzin da tåimmai tõi mieʹldd.
- silttad smiõttâd jiijjâs saaǥǥeem vaikktõõzzid da seuʹrrjõõzzid.
- silttad arvvlâʹstted jiijjâs vuârrvaikktõs- da saaǥǥeemtääideez mediapirrõõzzin da äuʹǩǩad vuäǯǯam maacctõõzz.
- smeʹllkââvv tåimmad jiõccses ođđnallšem määŋgmediaalʼlain vuârrvaikktõsvueʹjjin.
Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt
- tuejjad õhttsažtuâj järrsivuiʹm neʹttvääʹlteeʹjin vuârrvaikktõsvueʹjjin da pâstt pieʹǩǩen vaikkted miõđlõʹžže saaǥǥeemtobdlma mediapirrõõzzin. Mättʼtõõtti fiʹttai dialoogglažvuõđ l. kuvddlem da saǥstõõllâm miârkktõõzz saaǥǥeʹmmen.
- toobdâst ij-vuâkksain saaǥǥeemeettmõõžžin sosiaalʼlast mediast, mâʹt-a trolli, provo da fleimi, da teâtt, mäʹhtt reagâʹstted da tåimmad täid eettmõõžžid troopneʹmmen.
- kässjââtt aktiivlânji mediapirrõõzzin teivvam saaǥǥeem pannsõõʹjid, mâʹt-a ǩeeuʹsummša, pannvuâkksaid saaǥǥid leʹbe čõõđtõõzzid, õlmmsa uʹvdeeʹl tõid da čuäʹjteeʹl empatia puästtad õnnum oummid.
- silttad saaǥǥeed mediapirrõõzzin vueʹjji meâldlânji, ouddmiârkkân ââneeʹl ǩeʹrjjǩiõllsažvuõđ leʹbe mainstemǩiõllsažvuõđ miârkktõõzz meâldlânji.
- põrgg raʹvvjed jiijjâs miõđlaž saaǥǥeeikaartâs: silttad mainsted täävtõzsteez saaǥǥeeʹjen da kovveed kuånstid täi õsttmõžžân.
- silttad uʹvdded vuâkksaž maacctõõzz järrsid saaǥǥeem oouʹdummšen.